Nhạc sư Nguyễn
Vĩnh Bảo:
Người được
Tổng thống Pháp vinh danh
Theo tin từ
Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam, ngày 22-4-2008,
nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo đă
được Tổng thống Pháp tặng huy
chương Officier des Arts et des Lettres - phần
thưởng cao quư của nước Pháp dành những
nghệ sĩ có cống hiến to lớn cho nghệ
thuật và văn chương.
Đến
nay, vị nhạc sư này đă 91 tuổi, nhưng là
người sống ngay tại quê hương đầu
tiên nhận được vinh dự của nước
Pháp.
Sau ngày
nhận sự vinh danh từ Đại sứ quán Pháp, sau
những cuộc phỏng vấn của nhiều báo đài
quốc tế, ngoại trừ vài lẵng hoa chúc mừng
của học tṛ và của giáo sư tiến sĩ âm
nhạc Việt kiều Mỹ Nguyễn Thuyết Phong
đang về thăm quê, cuộc sống của vị
nhạc sư 91 tuổi vẫn b́nh lặng với việc
đóng đàn tranh và dạy nhạc qua Internet trong ngôi nhà
bề ngang chỉ ba mét trong một con hẻm ở
quận B́nh Thạnh, TP.HCM. Ấy vậy mà ngôi nhà không sang
trọng ở con đường khó t́m ấy lại
được rất nhiều ông Tây, bà đầm,
Việt kiều khắp thế giới, dân chơi nhạc
tài tử trong nước, từ những người
chưa biết qua một nốt nhạc đến
những vị giáo sư tiến sĩ âm nhạc đă t́m
đến chỉ để lĩnh hội tiếng đàn
tranh và kiến thức âm nhạc dân tộc của nhạc
sư Vĩnh Bảo.
Lạ
nữa là chủ nhân ngôi nhà chưa từng qua một
trường lớp học nhạc nào lại từng là
giáo sư dạy nhạc ở Trường Quốc gia âm
nhạc - kịch nghệ Sài G̣n, là giáo sư thỉnh
giảng và nói chuyện về âm nhạc Việt Nam ở
Mỹ, Pháp, Đức, Nhật… bằng bốn loại ngoại
ngữ, được vinh danh là người có tầm
ảnh hưởng đến việc nghiên cứu âm
nhạc dân tộc học thế giới nên mới
được gọi kính trọng là nhạc sư.
Tuổi thơ mê
đàn
Nhạc
sư Nguyễn Vĩnh Bảo sinh năm 1918 tại Sa
Đéc, trong một gia đ́nh điền chủ có thú
chơi âm nhạc tài tử. Bảy anh chị em trong gia
đ́nh đều biết đàn ca, nên từ lúc năm
tuổi cậu út Vĩnh Bảo đă biết sử
dụng cây đàn đoản. Thấy con mê đàn quá mà xao
lăng việc học, người cha cấm con không
được đụng tới đàn nữa. Song
người mẹ lại phát hiện con đàn rất hay
nên thường khuyến khích, “bao che” cho cậu bé tập
đàn.
Đến
10 tuổi, Vĩnh Bảo đă chơi được
gần hết các loại đàn dân tộc như tranh, gáo,
ḱm, c̣… nhưng đúng là việc học của cậu sa
sút rơ. Cha Vĩnh Bảo lo lắng, mẹ cậu bèn kêu con
ra đàn cho cha nghe, xin chồng cho con được
học và chơi đàn chính thức, biết đâu
việc học sẽ tốt hơn. Ngạc nhiên
trước ngón đàn mượt mà của con, cha Vĩnh
Bảo đồng ư và c̣n mướn một thầy
về dạy đàn cho con. Từ đó, việc học
đàn cũng như học văn hóa của Vĩnh
Bảo khá hẳn. Nhưng rồi những tháng ngày êm
đềm bên cha mẹ được không lâu v́ cậu
học sinh trường Tây ấy bị các quan chức Pháp
phạt đánh 30 roi và đuổi học v́ tham gia rải
truyền đơn.
Người vinh
danh âm nhạc dân tộc việt khắp thế giới
Để
giúp con học tiếp, cha mẹ Vĩnh Bảo gửi
cậu sang Campuchia học đến tú tài. Vẫn học
giỏi đến hết tú tài nhưng Vĩnh Bảo không
thi lấy bằng, bởi anh quan niệm học cái ǵ ḿnh muốn
biết chứ không học chỉ để lấy cái
bằng. Việc học nhạc cũng thế, Vĩnh
Bảo có thể say mê học hỏi tất cả mọi
người, từ một bạn đờn vô danh
đạp xích lô đến những nhạc sĩ nổi
tiếng thời bấy giờ như Hai Ḷng, Sáu Tư, Năm
Nghĩa nhưng anh cũng không thích tới trường
lớp để lấy bằng cử nhân.
Chưa
đến 20 tuổi, Vĩnh Bảo đă nổi danh
khắp Nam kỳ lục tỉnh và cả đất
bạn Campuchia bởi tiếng đàn của ḿnh,
được những quan chức Nhật mời sang
tận Nhật để sinh sống và chơi đàn. Trên
đất Campuchia, năm 1935, ông sáng chế ra dây tỳ và
dây xề liêu cho cây đàn gáo, cố tạo ra tiếng
ếch kêu trên cây đàn này khi nghe tiếng ếch trong ngôi
chùa Miên vào một đêm trăng sáng.
Năm
1938, lúc 20 tuổi, Vĩnh Bảo về nước
kiếm sống bằng nghề dạy tiếng Pháp cho các
trường tư thục và lập tức được
Hăng đĩa Béka mời thu đĩa với các bạn
đờn nổi tiếng như Ba Câu, Năm Nghĩa.
Vốn thông minh, lại thông thạo tiếng Anh, tiếng
Pháp, biết thêm tiếng Hoa, tiếng Nhật và cả
tiếng Campuchia, chàng trai Vĩnh Bảo tự ḿnh t́m
đọc các tài liệu âm nhạc và mày ṃ cải tiến
cây đàn tranh từ 16 dây thành 17, 19, rồi 21 dây vào
những năm 1950.
Cải
tiến của anh đă vấp phải luồng chỉ
trích dữ dội từ nhiều nhạc sĩ nhạc
cổ truyền đương thời rằng ông phá
hỏng nhạc truyền thống. Nhưng với tính
năng tiện lợi, không phải sửa dây, kéo nhạn
mỗi khi đàn những bài bản khác nhau của loại
đàn tranh do ông cải tiến, chỉ vài năm sau, chúng
đă khiến loại đàn tranh 16 dây không c̣n chỗ đứng
và Vĩnh Bảo được giới thông thạo
nhạc Việt và âm nhạc thế giới ghi công. Từ
đó, tiếng đàn tranh đờn theo kiểu ứng
tác tùy vào tâm trạng của ḿnh để nhấn nhá cho ra
những âm điệu phong phú, thanh thoát, lịch lăm của
Vĩnh Bảo cũng được ca ngợi là
“đệ nhất danh cầm”, được vinh danh
ở trong lẫn ngoài nước, cả giáo sư Trần
Văn Khê cũng thán phục, tôn là bậc thầy
để đến học hỏi.
Từ
việc cải tiến đàn tranh, Vĩnh Bảo c̣n có thêm
nghề đóng đàn dân tộc nổi tiếng,
được Trung tâm Nghiên cứu âm nhạc Đông
Dương của Pháp mời sang Paris làm việc, trao
đổi kinh nghiệm với tiến sĩ vật lư Emile
Leipp - một chuyên gia về đóng đàn piano và guitar.
Năm
1955, Trường Quốc gia âm nhạc - Kịch nghệ
Sài G̣n được thành lập, Nguyễn Vĩnh Bảo
được mời về giảng dạy với
chức danh Trưởng Ban giáo sư âm nhạc miền Nam
và mọi người kính trọng gọi ông là nhạc
sư Vĩnh Bảo. Vài năm sau sinh viên trường ông
bỏ học phản đối việc giảng dạy
nhạc dân tộc không theo nguyên tắc sư phạm, điển
h́nh là t́nh trạng chỉ một bản nhạc mà lúc này
thầy đàn kiểu này, lúc khác lại đàn kiểu
khác.
Nhờ
rất rành nhạc dân tộc và c̣n thông thạo âm nhạc
phương Tây, chơi được nhiều lại
nhạc cụ như piano, violon, mandoline…, nhạc sư
Vĩnh Bảo đứng ra nói chuyện và thuyết
phục được sinh viên. Một mặt ông
đưa ra phương pháp kư âm nhạc ngũ cung theo kư
hiệu như nhạc phương Tây do chính ông sáng tạo
ra giúp sinh viên dễ tiếp thu, mặt khác ông nhắc
nhở sinh viên nên học hỏi điều hay, nhưng
không để cho âm nhạc phương Tây làm vong bản
nhạc dân tộc.
Năm
1960, ông lập ban nhạc Tinh Hoa, chuyên tŕnh diễn nhạc
tài tử Nam bộ trên Đài phát thanh Sài G̣n. Năm 1964, ông
rời Trường Quốc gia âm nhạc - Kịch
nghệ v́ bất đồng quan điểm giảng
dạy với Ban giám đốc v́ cho rằng nhà trường
đă không đặt âm nhạc dân tộc đúng vị trí
cần thiết mà thiên về nhạc phương Tây. Không
c̣n dạy ở trường, song với vốn văn hóa
sâu rộng, kiến thức âm nhạc dân tộc uyên bác và
khả năng sử dụng được nhiều
ngoại ngữ thông thạo, ông vẫn được
mời đi tŕnh diễn, diễn thuyết về âm
nhạc dân tộc, giao lưu âm nhạc Đông - Tây trong và
ngoài nước.
Năm
1963, ông tham gia Hội nghị Âm nhạc châu Á ở Singapore.
Năm 1969, ông sang Tokyo nói chuyện về âm nhạc
truyền thống Việt Nam. Năm 1972 ông sang Paris
giới thiệu, biểu diễn nhạc cụ dân tộc
Việt Nam cho Trung tâm Nghiên cứu âm nhạc Đông
phương và Viện Nghệ thuật - khảo cổ
của Pháp. Tại Pháp, ông cùng giáo sư Trần Văn Khê
được mời thu đĩa nhạc tài tử Nam
bộ cho Hăng Ocara và Hăng Phillips phát hành, thu đĩa đàn
tranh cho UNESCO giữ làm tư liệu… Từ năm 1970
đến năm 1972, vị nhạc sư không bằng
cấp Nguyễn Vĩnh Bảo được Đại
học Illinois mời sang Mỹ giảng dạy âm nhạc
Việt Nam. Năm 1974, ông được mời tham dự
Đại hội Âm nhạc thế giới ở Hoa
Kỳ có 51 nước tham dự nhưng ông không được
cấp phép đi…
Đến
năm 2005, đánh giá cao sự cống hiến của ông
cho âm nhạc dân tộc, Nhà nước đă trao giải
thưởng Đào Tấn cho nhạc sĩ Vĩnh
Bảo. Năm 2006, tại Hội thảo dân tộc
nhạc học thế giới lần 51 ở Honolulu
(Hawaii, Hoa Kỳ) quy tụ hơn 800 nhà nghiên cứu
khắp thế giới, có một tham luận “Danh nhân âm
nhạc trong ngành dân tộc nhạc học” được
hội thảo đón nhận nồng nhiệt. Tham
luận này nêu ra sáu nhạc sư có tầm ảnh
hưởng đến nghiên cứu âm nhạc dân tộc
thế giới, trong đó tên Nguyễn Vĩnh Bảo
được đặt lên hàng đầu cùng năm
vị nhạc sư thuộc các nước Hàn Quốc,
Nhật Bản, Trung Quốc, Ireland.
Vị nhạc
sư chốn dân gian
Trước
1975, lương dạy nhạc không đủ sống,
để nuôi được gia đ́nh bảy con, nhạc
sư Vĩnh Bảo phải làm thêm đủ nghề, nào đóng
đàn, dạy ngoại ngữ, chép thuê bản án cho ṭa án,
nào lái taxi, lái xe tải mua dừa ở quê lên bán… Từ
chối di tản sang Mỹ theo đề nghị của
Chính phủ Mỹ (v́ có tên trong danh sách giáo sư một
trường đại học Mỹ), ông ở lại
nước, sống lặng lẽ nên cuộc sống có
lúc rất chật vật. Dù khó đến mấy, ông
vẫn quyết sống bằng nghề dạy nhạc dân
tộc và đóng đàn tranh, đàn ḱm tại nhà. Chỉ
cần ai muốn học, gọi điện hay đến
học là ông nhận lời, không đặt nặng
học phí, sẵn sàng rút ruột chỉ bày tận t́nh cho
bất kỳ ai muốn hỏi nghề. Tâm nguyện
của ông chỉ muốn truyền bá âm nhạc thuần
chất tinh túy của dân tộc cho càng nhiều
người càng tốt.
Bây
giờ, khi đă 91 tuổi, ông vẫn dạy nhạc,
đóng đàn kiếm sống, cuộc sống chỉ
ở mức tạm ổn. Nhớ lại những lúc
đói ăn, ông vẫn cười bao dung: “Người ta
giúp ngặt chứ không có giúp nghèo. Cái chính ḿnh vẫn
phải tự lo cho cuộc sống của ḿnh”. Tuy sức
có yếu đi nhưng đầu óc ông vẫn minh mẫn,
giọng nói rơ, vang, nét chữ vẫn rắn rỏi, riêng
sức làm việc, cách làm việc th́… phi thường!
Nhiều
năm nay, ông c̣n qua Internet để dạy nhạc cho các
học tṛ học trực tuyến (ông đàn và giảng qua
webcam). Hàng ngày ông kiểm tra thư học tṛ và trả bài
qua mạng, vào trang web http://vinhbao.theonly1.net/ do học tṛ và
bạn bè từ khắp thế giới quư trọng lập
cho để trao đổi về kiến thức âm
nhạc với mọi người. Tuổi cao nhưng ông
vẫn thường xuyên ngồi làm việc mấy giờ
liền cùng máy tính trong đêm khuya để soạn bài, thu
nhạc, giảng giải cho các học tṛ. Vị nhạc
sư tóc bạc trắng đă 91 tuổi ấy sống
thanh bạch cả đời với nhạc dân tộc
giữa chốn dân gian.
Theo H̉A
B̀NH - Doanh nhân Sài G̣n
Cuối tuần