Đã xa, một tiếng đờn


Danh cầm cổ nhạc, NSƯT Ba Tu (thứ hai từ phải sang) trong một buổi biểu diễn đờn ca tài tử.


Trong khi giới mộ điệu chưa nguôi thương tiếc NSƯT Phương Quang, một nghệ sĩ gạo cội của sân khấu cải lương, thì trưa 21-7-2018, đông đảo nghệ sĩ và người ái mộ lại xúc động hay tin Nghệ nhân dân gian (NNDG) - NSƯT Ba Tu - danh cầm cổ nhạc ra đi ở tuổi 81, tại nhà riêng (số 791/26 Trần Xuân Soạn, phường Tân Hưng, quận 7).

Khi hay tin ông qua đời, không chỉ người thân, rất nhiều bạn bè đồng nghiệp bày tỏ lòng tiếc thương với người nghệ sĩ tài hoa Ba Tu. Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo xúc động chia sẻ: “Từ năm 1970 cho đến năm 2016, đáp lời mời của tôi, NSƯT Ba Tu đã đóng góp tiếng đờn trong nhiều buổi thuyết trình về âm nhạc Việt Nam do tôi chủ xướng. Ngoài ra, danh cầm Ba Tu cùng các nhạc sĩ khác đã cùng tôi thu âm nhạc tài tử làm đĩa nhựa cho Đài phát thanh Pháp. Sự ra đi của nhạc sư Ba Tu là một mất mát lớn cho giới đờn ca tài tử và nhạc lễ dân gian Nam Bộ”. NNDG Hồng Cúc (Long An) bồi hồi: “Với một nghệ sĩ có ngón đờn tài hoa như NSƯT Ba Tu, sự ra đi của ông đã làm tôi và nhiều người không khỏi xót xa tiếc nuối”. Đạo diễn Nguyễn Hồng Dung, Phó Chủ tịch Hội Sân khấu TP Hồ Chí Minh ngậm ngùi: “Buồn quá! Chú Ba mất đi, tôi nghe như ngàn sợi dây tơ đứt đoạn”. Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Kim Thanh (Long An) chia sẻ: “Chú Ba đã đi xa rồi, nhưng những tinh hoa chú để lại cho hậu thế vẫn trường tồn và tôi tin các thế hệ học trò sẽ không phụ lòng chú Ba, sẽ tiếp tục phát huy những tinh hoa đó”.

Nói đến sự hình thành và phát triển nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ từ đầu thế kỷ 20 tới nay, có rất nhiều nghệ nhân đóng góp quan trọng, giúp di sản văn hóa phi vật thể này được lưu truyền trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Trong số những nghệ nhân tiêu biểu đó, có NNDG - NSƯT Ba Tu quê ấp Rạch Bộng, xã Tân Lân, huyện Cần Đước, tỉnh Long An. Sinh trưởng trong gia đình có truyền thống đam mê nhạc tài tử và nhạc lễ dân gian Nam Bộ, thuở nhỏ, trừ những lúc đi học văn hóa ở trường làng, cậu bé Trương Văn Tự (tên thật của NNDG - NSƯT Ba Tu) rất mê thích đờn ca. Sự hiểu biết về các làn điệu trong nhạc mục tài tử - cải lương do ông học nghề từ các thầy: Chín Phàn, Hai Đạm, Hai Võ và Bảy Quế. Họ là những nghệ nhân có ngón đờn độc đáo ở địa phương. Hơn mười năm thọ giáo với những nghệ nhân bậc thầy nêu trên, khi chưa tròn tuổi 20, người nhạc sĩ sinh năm 1938 không chỉ được mến mộ bởi ngón đờn kìm điêu luyện, mà ông còn đờn thành thạo các loại nhạc cụ khác như: Cò, tranh, sến, vi-ô-lông… được giới âm nhạc và công chúng ngợi khen. Dù mắc bệnh hiểm nghèo, nhưng những lúc cảm thấy sức khỏe khá hơn, người nghệ sĩ vùng Cần Đước - Long An cùng các đồng môn hòa đờn, ca tài tử. Điều cảm động nhất là ông vẫn gắng sức truyền dạy học trò với tâm nguyện muốn truyền thụ ngón đờn kìm “độc nhất vô nhị” để nâng bước thế hệ nhạc công trẻ phát triển tài năng. Trong hành trang nghệ thuật của mình, ông đã để lại cho đời bộ đĩa CD độc tấu đờn kìm 20 bài bản Tổ của nhạc tài tử Nam Bộ được ngành văn hóa tỉnh Long An phát hành năm 2005. Đầu năm 2018, nhóm sưu khảo Đờn ca tài tử Long An phát hành hai bộ đĩa CD gồm: Một CD hòa tấu ba bài Nam (Nam xuân - 48 câu, Nam ai - 68 câu, Đảo ngũ cung - 68 câu) và một CD ba bài Nam có tên gọi “Tô Huệ Chức Cẩm Hồi Văn” có sự đóng góp của danh cầm Ba Tu với hai nhạc cụ kìm và cò, cùng với sự góp mặt của nghệ nhân Duy Kim (đàn Tranh) và NNƯT Kim Thanh (ca). Tất cả những việc làm của ông chỉ với mong muốn duy nhất góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị độc đáo của di sản “đặc thù” vùng đất phương nam mà các thế hệ cha ông đã dày công vun đắp.

Với ngón đờn tinh hoa bậc nhất, và những cống hiến cho âm nhạc cổ truyền Nam Bộ, NSƯT - danh cầm Ba Tu được xem như “báu vật nhân văn sống” của di sản đờn ca tài tử. Ông là một nghệ sĩ mà cả cuộc đời luôn tâm huyết và có nhiều đóng góp đáng kể cho di sản nghệ thuật độc đáo của miền nam. Dẫu ông mất đi, nhưng ắt hẳn nhiều người vẫn còn nhớ đến ông. Nhớ đến ngón đờn kìm trứ danh, mang đậm chất tài tử của “Đệ nhất nguyệt cầm” Ba Tu. Ngày nào giai điệu của bài ca “vọng cổ” cùng các điệu thức của âm nhạc tài tử - cải lương còn ngân vang thì ắt hẳn ngày đó mọi người vẫn còn nhớ và tri ân người nghệ sĩ đáng kính của làng cổ nhạc Nam Bộ - nghệ danh Ba Tu.