Làng Dơi ở Đồng Tháp Mười

Đồng Tháp Mười, xứ sởđã từng được đặc tả nét riêng"muỗi kêu như sáo thổi, đỉa lộinhư bánh canh". Nơi đây, nông dân mới có thêmmột nghề tăng thu nhập kinh tế hộ giađình. Nhiều người đã bắt nhạy nghềnày, đua nhau hùn hạp làm ăn. Đó là nghề dựngchòi lá thốt nốt nuôi dơi để lấy phân.

Trong sách thuốc, phân dơi cũng làvị thuốc, gọi là "dạ minh sa". Cònphân dơi do bà con nuôi bây giờ chủ yếu bán cho nhàvườn, bón cho cây ăn trái đặc sản. Nghevậy mà ham, muốn đến thăm các làng Dơi ởĐồng Tháp Mười. Mới đây, tôi có dịpthăm các làng nuôi dơi. Chiếc xuồng máy đưachúng tôi lên với làng Dơi xuất phát từ cầuCổ Cò, chạy riết ngược lên vùng ĐồngTháp Mười. Một tay chèo, một tay bẻ lái chochiếc xuồng ba lá ghếch mũi lên bờ kênh, cô gáivui vẻ nói :

 - Đến làng Dơi rồi đó.Mấy anh lên bờ, lội bộ qua bưng trống là"dô" làng Dơi.

Chúng tôi cảm ơn cô gái chèo xuồngduyên dáng và vui tính ấy, bước lên bờ kênh. Đã vàocữ cuối năm, nắng chiều vàng nhạt, gióĐồng Tháp Mười se se lạnh. Chúng tôi đi vàobuổi chiều, để "phục kích" lúcchập tối, dễ gặp được chủ chòidơi, để nghe chuyện về cái nghề mới -nghề nuôi dơi của người dân xứ này.

Dọc theo con đê chống lũ củaxã Tân Hòa Tây, chúng tôi lội bộ ra cánh đồng, nơicó những chòi nuôi dơi của bà con nông dân ở ấpĐông. Vừa lúc đó, chủ chòi dơi là anh Ba Vũcũng bước tới. Anh Ba Vũ tâm sự :

- Gọi là nuôi dơi, nhưng đúng ra làlàm chòi dụ dơi về làm tổ. Có cái chòi "ngonlành" là bầy dơi tự rủ nhau đến làmnơi trú ngụ. Dơi tự kiếm ăn. Tụi tuicũng phải bỏ ra số vốn không ít để làmchòi dơi. Phải siêng năng, thận trọng và biếtcách mới có nhiều dơi về chòi. Bà con ở đâylàm chòi cho dơi ở, rồi lấy phân dơi đem bán,nghề mới này hiện đang "phất" lắm.ở huyện Tân Phước, một huyện đầu nguồnlũ, huyện vùng sâu của Đồng Tháp Mườinày cũng đang phát triển nghề làm chòi dơi. Đãcó nhiều làng dơi ở Mỹ Phước, HưngThạnh, Phú Mỹ, Tân Hòa Tây...

Anh Ba Vũ còn nói với chúng tôi rằng,đến thăm chòi dơi vào lúc mặt trời lặnthì chủ chòi dơi cho ghé thăm. Nếu như vào giờkhác, người gác chòi dơi không cho khách đến sátchòi, sợ động, dơi bay hết. Thường làkhoảng 6 giờ chiều, khi nắng tắt, dơirời tổ đi ăn. Lúc đó, chòi dơi trốngtrơ. Chủ chòi cũng tranh thủ lúc đó ra chòi thay lá,làm vệ sinh, thu lượm phân dơi. Phân dơi từmấy năm qua đã trở thành hàng hóa khá "ănkhách", có mấy hút nấy, không bị ế . Bầydơi bay ra không gian kiếm ăn lúc chập choạngtối chừng 30 phút, chúng sẽ bay về chòi "nghỉ cánh". Trong 30 phút đó, người thay lá, làmvệ sinh, thu phân dơi phải nhanh. Nếu chậm,dơi về thấy động sẽ bỏ chòi bayđihết. Biết vậy, đợi Ba Vũ thoănthoắt thay lá, dọn chuồng dơi xong, chúng tôi mớitheo Ba Vũ về nhà anh. Đúng như Ba Vũ nói,đến giờ đi kiếm ăn tối là bầydơi vù cánh bay đi hết, để lại một chòitrống trơ, không còn một chú dơi nào canh chòi.Khoảng 30 phút sau, chúng lại phần phật bay về,rào rào cánh bay vào chòi. Người ta nói rằng, đócũng là "kỷ luật" giờ giấc củabầy dơi, cùng bay đi kiếm ăn, cùng tụ vềtổ, ít thấy những chú dơi lạc loài "phạm kỷ luật".

Chúng tôi ngồi trên tấm chiếu bàngtrước thềm, dưới ánh trăng mờ củabầu trời Đồng Tháp Mười cuối mùa gióchướng. Nhăm nhi li rượu đế với khôlóc, anh Ba Vũ kể về nghề nuôi dơi ở vùngnày.

Dạo đó, một cái chòi giảbằng lá thốt nốt  được dựng lêntrên cây sầu riêng để bẫy máy bay trực thăng.Lạ thay, cái chòi trên cây sầu riêng ở cù lao Tân Phongấy, sau nhiều lần bắn phá vẫn còn nguyên. Khitiếng súng tạm yên, bầy dơi đã về làmtổ. Cây sầu riêng có chòi dơi lại xanh um,sum suê nhất vườn, cho nhiều trái, mà trái nào cũngto, nhiều múi, thơm ngon. Biết là giống sầu riêngrất "hạp" phân dơi, anh Ba Vũ  đãđi lùng mua phân dơi để bón cho vườn sầuriêng. Cây sầu riêng ở miệt vườn cù lao Tân Phong,cù lao Ngũ Hiệp, và cả cù lao  An Bình bên Vĩnh Longđược bón phân dơi đã cho năng suấtđậu trái gấp đôi so với bón phân hóa học vàcác loại phân hữu cơ khác. Mấy năm gầnđây, các nhà vườn trồng dưa hấu ở GòCông, Cai Lậy, Cái Bè, Tân Phước và bên Long An, VĩnhLong cũng chuộng phân dơi bón dưa hấu, vừa chonăng suất cao, ít sâu bệnh, thịt dưa chắc,đỏ au, ít hạt. Phân dơi không những đãtrở thành hàng hóa phục vụ nông nghiệp, các nhàvườn ưa chuộng, mà còn được bán chomột số cơ sở dược mua về loại boetạp chất, sơ chế ra một loại nguyên liệulàm thuốc chữa bệnh cho người, làm thuốc thúy, và nhiều khi còn là nguyên liệu phụ gia để làmthuốc súng, làm pháo bông, cho nên nó còn có giá trị xuấtkhẩu.

Nghe anh Ba Vũ nói về tác dụngcủa phân dơi, tôi mới nhớ ra: Trong cuốn "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam",dược sĩ Đỗ Tất Lợi đã viếtrằng, phân dơi - dạ minh sa (còn gọi là thiênthử phẩn, biên bức phẩn). Vì phân dơiban đêm có ánh như lân tinh, trông nhấp nhánh như cát, nêngọi là dạ minh sa. Tính chất ghi trong sách cổ là:Dạ minh sa vị cay, hàn, không có độc, vào can kinh, cótác dụng hoạt huyết. Khi người ta đaumắt là do can (gan) nhiệt, huyết xông lên mắt, cho nêndùng dạ minh sa để chữa gan. Dạ minh sađược bào chế và hợp vị với thảoquyết minh, cốc tinh thảo, mật mông hoa, nhiềukhi trộn với cả mật lợn, dùng làm thuốc chữabệnh thong manh, quáng gà, mắt khô, mắt mờ.Người ta đã phân tích thành phần hóa học củaphân dơi, có u rê, a- xít u ríc, vi - ta- min A, vv.

Một chòi dơi cư trú xôm bầy,mỗi đêm cho từ 1- 1,5 giạ phân dơi (một giạ bằng 20kg). Vào cuốimùa khô, muỗi Đồng Tháp Mười có nhiều, mùa nocăng của dơi, cũng là mùa sinh đẻ củadơi, mỗi đêm chòi dơi cũng cho thu tới trên 2giạ phân dơi. Bình quân mỗi giạ phân dơi bánđược 50.000 đồng, một tháng mỗi chòidơi cũng cho thu nhập tới 1,5 triệu đồng.Cả ấp Đông của xã Tân Hòa Tây hiện nay có 27 chòidơi. Có nhà đã dựng tói 4 chòi dơi, thu nhập bìnhquân 5-6 triệu đồng/ tháng. Nhưng, cũng phảicó vốn mới làm đựơc chòi dơi. Vì mỗichòi dơi chi phí nguyên vật liệu, mua lá thốt nốtđể có lá thay liên tục, cũng tới 5- 6 triệuđồng. Chỉ có lá thốt nốt mới"dụ" được dơi bầy vào chòi. Cáclọai lá khác, dơi không tụ bầy cư trú. Chòi cao 10mét, có 6 trụ thành hình lục giác đều, cạnh dài 10mét, ngang 6 mét, mái có thể lợp bằng lá dừanước, nhưng lá treo trong chòi cho dơi đeo bámphải là lá thốt nốt. Phải đi tận biêngiới An Giang mới mua được lá thốt nốt,chi phí mua và vận chuyển lá thốt nốt vềĐồng Tháp Mười cũng tốn kém. Trên trầnchòi người ta phải làm một cái sàn bằng gỗtốt, chắc chắn, còn gọi là dàn dơi bám,để có sức giữ được 500 tàu lá thốtnốt và hàng nghìn con dơi đeo bám vào lá thốt nốt.Bốn bên chòi còn phải che kín bằng lá chằmđể che mưa, gió, tránh nắng. Chòi dơi nên dựngcạnh bờ sông hoặc bờ kênh để dơitiện uống nước, lại phải che chắnđể giữ ấm vào mùa lạnh, thoáng mát về mùanóng, phải thường xuyên thay lá để tránh rệpvà chống bệnh cho dơi, nếu để bịbệnh thì bầy dơi sẽ bỏ chòi bay đi nơikhác. Chòi dơi phải đón được nắng mai,che được nắng trưa và nắng chiều, tránhđược hướng gió lạnh lùa vào chỗ dơicư trú. Rắn ráo và rắn lục coi dơi là món ănkhoái khẩu, vì thế, thay lá cũng là chống rắn,thấy rắn là diệt ngay để bảo vệđàn dơi. Nghề "nuôi" dơi cũng lắmcông phu.

Đến làng dơi vào dịp cuốinăm và trò chuyện với các nhà nuôi dơi ở vùngĐồng Tháp Mười, chúng tôi còn được các"nhà dơi học" nguyên chất nông dân ở đâynói rằng, tạo ra nhiều chòi dơi nghĩa là tăngtrưởng đàn dơi nhanh, sẽ tăng nhiều thiênđịch của loài muỗi, và như vậy cũng gópphần phòng ngừa và giảm được bệnh sốtxuất huyết, một loại dịch bệnhthường mắc với tỷ lệ khá cao ở vùngnày. Chòi dơi cũng cần dựng cách xa khu dân cưkhoảng 200- 3000 mét để giữ cho không khí ở khudân cư được trong lành. Làm kinh tế bằng khaithác nguồn lợi từ phân dơi, nhưng ngườilàm chòi dơi cũng luôn luôn ý thức điều đó,bảo vệ, làm phong phú thêm môi trường sinh thái thiênnhiên và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Uống rượu đế nếpvới sản vật ngon lành của vùng Đồng ThápMười thân thuộc, chúng tôi nằm ngay thềm nhàcủa anh Ba Vũ, đón gió mát từ đồng xathổi về. Cả chủ và khách đi dần vàogiấc ngủ trong biết bao chuyện mới mẻ vàsinh động ở làng dơi. Mới mờ sáng hôm sau,tôi tỉnh giấc, nhìn ra bầu trời đã thấyđen đặc những đàn dơi. Vâng, đúngnhư  anh Ba Vũ nói, chạng vạng và tinh mơ làgiờ bay đi kiếm ăn của bầy dơi ởĐồng Tháp Mười.

 

(Nguồn: Chim Việt Cành Nam)