Suy nghĩ về Giáo sư Trần Văn Khê
Giáo sư Tiến sĩ âm nhạc Trần Văn Khê vừa qua đời tại Sài Gòn sau thời gian nằm viện, hưởng thọ 94 tuổi.
Ông du học tại Pháp từ năm 1949 và là người Việt Nam đầu tiên đậu tiến sỹ Âm nhạc học vào năm 1958, với luận án tiến sĩ “Âm nhạc truyền thống Việt Nam”. Ông được biết đến là người đã có công quảng bá âm nhạc cổ truyền Việt Nam ra thế giới.
Sau đây là ý kiến của một số chuyên gia và nghệ sĩ về âm nhạc dân tộc Việt Nam trong và ngoài nước chia sẻ về ông.
Gs Ts Khoa học Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam.
Vào những năm 1970 công việc nghiên cứu âm nhạc cũng đã làm khá kỹ khá nhiều nhưng chúng tôi đón được cuốn sách Âm nhạc Việt Nam cổ truyền của ông Khê, chúng tôi mừng lắm.
Chúng tôi sau đó được biết ông Khê đã đi khắp nơi trên thế giới, ở nơi nào ông cũng truyền bá, trình bày cái hay cái đẹp của âm nhạc dân tộc Việt Nam.
Lúc bấy giờ và ngay cả bây giờ nữa không phải chúng ta muốn truyền bá cái gì về âm nhạc dân tộc Việt Nam là được mà phải có điều kiện, phải có tài trình bày, phải có kiến thức hiểu biết và cũng có điều kiện để đi các nơi như ông Khê.
Phải nói rằng ông Khê đóng góp rất nhiều vì trong công trình nghiên cứu âm nhạc cổ truyền Việt Nam ông đã giành rất nhiều trang cho âm nhạc cung đình, thành ra sự đóng góp để làm nổi bật cái hay cái đẹp cái cổ truyền và tính đặc sắc dân tộc trong âm nhạc cung đình Việt Nam còn lại ở thời Nguyễn, đã góp phần làm cho hồ sơ có tính hấp dẫn và thuyết phục cao và vì thế âm nhạc cung đình Huế là di sản đầu tiên được UNESCO vinh danh.
Ngoài ra ông còn quan tâm đến việc giảng dạy cho các cháu nhỏ. Đấy chính là một biện pháp để duy trì nền âm nhạc dân tộc Việt Nam. Ông tự mình mở nhiều lớp và có các CLB để thu hút các cháu.
Việc làm của ông trong phạm vi không lớn lắm nhưng chúng ta có thể nói rằng ông là con người cả đời đã cống hiến cho nền âm nhạc dân tộc Việt Nam. Nói về một con người thì có lẽ đấy là điểm đậm nhất, đẹp nhất về ông Khê.
Bảo tồn phát huy âm nhạc truyền thống
Tiến sĩ Alexander Cannon, chuyên gia về âm nhạc dân tộc Việt Nam, Đại học Western Michigan, Mỹ
Tại Việt Nam, ai cũng biết việc ông Khê bảo tồn, phát huy âm nhạc truyền thống Việt Nam như thế nào.
Năm 2007, tôi bắt đầu làm nghiên cứu về nhạc tài tử Nam bộ (cũng gọi là đờn ca tài tử), một loại nhạc phổ biến ở TP. Hồ Chí Minh và Đồng bằng sông Cửu Long, khác với nhạc cải lương.
Tôi may mắn được gặp ông hai lần vào năm 2007 và 2012.
Lần cuối cùng, tôi phỏng vấn ông trong ba tiếng đồng hồ. Lúc bắt đầu nói chuyện, giọng nói của ông Khê mềm mại và có vẻ yếu ớt; nhưng tới cuối ông như chàng trai trẻ với giọng nói mạnh mẽ và cử chỉ cường tráng, với giải thích rõ ràng và lanh lợi.
Với ông Âm nhạc là nguồn sống. Trong quá trình viết các bài về âm nhạc truyền thống Việt Nam, tôi luôn đọc lại “La musique vietnamienne traditionnelle” hay là bài “Học chân phương mà đờn hoa lá” để nghe tiếng nói hướng dẫn của ông.
Những đóng góp của ông sẽ giúp mỗi nghệ sĩ, ca sĩ, nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc Việt Nam trong tương lai có thể thể hiện một phần tâm hồn ông qua nghệ thuật của mình.
Cây đại thụ
Nguyễn Văn Khuê, Nghệ sĩ đàn đáy và con trai nghệ nhân ca trù Nguyễn Văn Mùi, gia đình có bảy đời theo nghệ thuật ca trù.
Ông đã đưa băng ca trù, như băng của bà Quách Thị Hồ, để thế giới cảm nhận được nghệ thuật ca trù là cao sang, độc nhất vô nhị của dân tộc Việt Nam, gắn liền với văn chương, lễ hội, phong tục tập quán của dân tộc.
Ông là người có công rất lớn trong việc tìm nhặt lại những nghệ nhân ca trù đích thực của Việt Nam để giới thiệu giúp thế giới có thể cảm nhận vẻ đẹp của nghệ thuật ca trù. Đó là công lao rất lớn.
Khi về nước ông cũng xuống gặp gỡ gia đình nghệ nhân để tìm hiểu và thu thập tài liệu về ca trù để rồi thành một công trình rất lớn giúp sau này UNESCO công nhận ca trù là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Ông mất đi là một tổn thất lớn cho dòng nghệ thuật dân gian của Việt Nam. Ông là người có tâm, có đức, nghiên cứu rất kỹ về nhạc dân tộc.
Để có những người kế cận được thì chắc lớp trẻ chắc cần phải có những năm tháng và rất nhiều học hỏi, nhất là ngành lý luận âm nhạc càng cần phải có trải nghiệm qua nhiều thời kỳ.
Tạo cảm hứng và có ảnh hưởng dài lâu
Tiến sĩ Barley Norton, Khoa Âm nhạc, Goldsmiths, ĐHTH London.
Suốt cuộc đời mình ông Khê đã tạo hứng khởi và làm rung động biết bao người và ông cũng là người đã có ảnh hưởng tới quyết định nghiên cứu âm nhạc Việt Nam của tôi.
Đọc sách và nghe những băng ghi âm của ông từ thời những năm 1960s và 1970s với các thể loại âm nhạc truyền thống, như ca trù, nhã nhạc và hát bội đã tạo hứng khởi cho tôi tìm hiểu thêm về âm nhạc Việt Nam. Thế là tôi đã liên lạc với ông Trần Văn Khê và tới thăm ông tại gia ở Paris.
Vào lúc đó tôi biết ít về nhạc Việt Nam và chưa từng tới Việt Nam nhưng tôi nhớ ông đã giành cho tôi rất nhiều thời gian của ông và khuyến khích tôi nghiên cứu văn hóa Việt Nam.
Tôi gặp lại ông lần nữa tại một hội nghị về âm nhạc ở Hà Nội vào năm 2005, hơn một thập niên sau lần gặp đầu tiên ở Paris, tôi lại được nhắc nhở tới sức hấp dẫn và nhiệt huyết đầy lôi cuốn của ông khi ông cuốn hút khán giả bằng những lời bình uyên bác về các kỹ thuật hát khác nhau.
Ông Trần Văn Khê là một trong số ít các học giả có khả năng truyền tải những tư tưởng phức tạp theo cách giải trí và thường là hài hước.
Năm 2004 ông trở lại sống tại Việt Nam và tiếp tục làm công việc của một đại sứ cho âm nhạc Việt Nam. Cho tới khi sắp qua đời, ông vẫn là một người viết nhiều và hoạt động tích cực trong việc hỗ trợ phục hồi những thể loại âm nhạc cổ truyền đang bị lãng quên.
Được nhìn nhận là “cha già” của những nghiên cứu âm nhạc Việt Nam, những bài viết và băng đĩa phong phú của ông sẽ tiếp tục ảnh hưởng tới các thế hệ tương lai trong nhiều năm nữa.
GS.TS. Trần Văn Khê diện Âu phục, sử dụng đàn cò - Ảnh chụp năm 1952 mà Trần Văn Khê.