Võ Trường Toản, nhà giáo đề cao đạo đức
Đính chính một sự sai lầm:
Khi thu thập tài liệu để viết cuốn sách này, tôi theo văn bản của bài “Hoài Cổ Phú” có câu 22 như sau đây và đã chú thích “họ Hàn” theo nghĩa của chữ “ải Bắc” nơi trang 67:
Kể mấy thu đột xông ải Bắc, khen họ Hàn chói lói lòng đơn.
Mười chín năm dầm nhuốm trời sương, cám ông Võ phơ phơ đầu bạc.
Nhưng sau này khi sưu tầm được bài phú viết bằng chữ Nôm do ông Nguyễn Văn Y sưu tầm, câu đó là:
Kể mấy thu đột xông ải tuyết, khen họ Hàn chói lói lòng đơn.
Mười chín năm dầm nhuốm trời sương, cám ông Võ phơ phơ đầu bạc
Họ Hàn: Hàn Dũ (768 - 824), thuộc đời Đường, sinh tại đất Hà Dương, Hà Nam, Trung Quốc (nay thuộc Mạnh Châu, tỉnh Hà Nam). Hàn Dũ là người tôn sùng Nho giáo, đả kích Phật giáo, vì cho rằng Phật giáo xoá bỏ nghĩa vua tôi, cha con, chồng vợ. Năm Nguyên Hòa thứ 14 (819), nhân việc Đường Hiến Tông cho rước xá lợi Phật vào cung để thờ, Hàn Dũ dâng biểu can gián, vua Hiến Tông cả giận hạ lệnh đem Hàn Dũ ra xử tử. May nhờ có các quan như Bùi Độ và Thôi Quần hết sức kêu xin, Hàn mới thoát khỏi tội chết, bị giáng chức xuống làm thứ sử ở Triều Châu, một nơi xa xôi hẻo lánh, khổ sở. Khi qua ải Lam (Lam quan) gặp trời tuyết ngựa không đi được, ông làm bài thơ “Tả thiên chí Lam Quan thị điệt tôn Tương”, trong đó có câu:
Vân hoành Tần Lĩnh gia hà tại
Tuyết ủng Lam Quan mã bất tiền
Mây ngang Tần Lĩnh, nhà đâu tá?
Tuyết phủ Lam Quan ngựa khó qua. (Bùi Khánh Đản dịch)
Ngoài ra, xin quý độc giả xóa phần tham luận Chú thích “họ Hàn” trong bài “Hoài Cổ Phú” nơi trang 79-81. Xin thành thật cáo lỗi cùng quý độc giả về sự sơ xuất này.
Nguyễn Tuấn Khanh